2020-ci il bitsə də siçan ilinin özünəməxsus "hədiyyə"si olan karantin və koronavirus sözlərinin dilimizdən düşəcəyi tarix təəssüf ki, hələ yaxın deyil. Bəs görəsən əsrlər boyu müxtəlif epidemiya və pandemiyalara məruz qalan bəşəriyyət, ələlxüsus mədəniyyət və incəsənət nümayəndələri gözəgörünməz düşmənlə necə mübarizə aparıb?
Məlum olduğu kimi dünya əsrlərdir təkrarlanan çoxsaylı epidemiyalarla mübarizə aparıb, onu dəf etmək üçün müxtəlif üsullara əl atıb. Bu zaman kəsiyində virusun qurbanına çevrilənlər də olub, ondan yaxa qurtarmağı bacaranlar da. İkincilərin arasında depressiyaya düşmək əvəzinə zamandan səmərəli istifadə edərək özündən sonra irs qoymaq qərarına gələnlər də az deyil. Bəli, pandemiya heç bir sahəyə təsirsiz ötüşmədi desək yanılmarıq. Bu məqamda təhsildə, mədəniyyət sahəsində yaranan boşluğu doldurmağı, qaranlıqda çıraq yandırmağı özlərinə borc bilənlər üçün əlbəttə bu yeni imkanlar və fürsət deməkdir. Odur ki, əsrlər əvvəl eyni problemlə üzləşən elm adamları və ziyalıların yaradıcı yanaşmasından elə indi də nümunə götürmək yerinə düşər.
Pandemiya haqda İtaliya renessans dövrünün ən məşhur kitablarından biri Covanni Bokaççonun 100 novelladan ibarət "Dekameron" əsəridir. 1348-1353-cü illərdə yazılan şah əsər gənc aristokratların qorxunc vəba xəstəliyindən qorunmaq üçün Fransaya köç etməsindən bəhs edir. XIV əsrin ən dəhşətli xəstəliyi haqda yazan müəllif əsərin qəhrəmanları kimi ölkədən köçmüş, illər sonra yenidən Florensiyada ölümcül xəstəliyin canlı şahidi olmuşdur.
Dövrünün əfsanəvi yazıçı dramaturqu V.Şekspir də hələ uşaq yaşlarından bir neçə epidemiya görüb. Təsadüfi deyil ki, bu onun həyatına və əsərlərinə təsirsiz ötüşməyib. Müəllifin ən sevilən "Romeo və Julyetta" əsərində də acı günlərdən xatırlatma var. Şekspir yaradıcılığının çiçəklənmə dövrü olan 1605-1606-ci illər də məhz karantin dövrünə təsadüf edir. "Kral Lir", "Maqbet" "Antoni və Kleopatra" pyeslərini Şekspir karantində qələmə alıb.
Karantinə şahidlik edən qələm əhli arasında XVII əsr ingilis ədəbiyyatının ən parlaq siması, mütəfəkkir Con Milton da var. İnqilabçı şair 1652-ci ildə görmə qabiliyyətini itirsə də "İtirilmiş cənnət" epopeyasını bitirməyə müvəffəq olur. Müəllifi adıçəkilən əsərini İngiltərəni cənginə alan bubon taunu zamanı 1665-1666-cı ildə tamamlayır.
Ümumdünya cazibə qüvvəsi qanunu da məhz karantin vaxtı kəşf edilib.
İngiltərəli fizik və riyaziyyatçı İsaak Nyuton hələ 1665-ci ildə Kembricdə bakalavr təhsili alarkən Londonda vəba xəstəliyi kəskin şəkildə yayılmağa başlayır. Lakin bu gənc alimin elmi fəaliyyətinə ara verməsinə deyil, daha çox çalışmasına rəvac verir və nəticədə o, ümumdünya cazibə qüvvəsi qanununu məhz karantin vaxtı kəşf edir.
Rusiya ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrdən biri A.S.Puşkin 1830-cü ildə Moskvanı cənginə alan vəbadan xilas olmaq üçün ailəsi ilə birgə Boldinoya köçür. “Qəm yemə qəlbim, mənim melanxoliyam karantindən daha betərdir” deyən müəllif çıxış yolunu yalnız yazıb-yaratmaqda görür. Elə məşhur "Yevgeni Onegin" romanını da Puşkin məcburi izolyasiya şəraitində tamamlamağa müvəffəq olur.
Puşkin kimi Anton Çexov da Rusiyada yayılan vəba zamanı özünü tamamilə yaradıcılığa həsr edir.
1892 və 1899-cu illərdə özünün ən məşhur "6 nömrəli palata" və "Qara rahib" povestlərini yazarkən həm də həkim kimi xəstəlikdən əziyyət çəkənlərə yardım edir. Bu günə kimi ən yaxşı qısa hekayələr müəllifi kimi tanınan Çexov əsərlərinin böyük əksəriyyətini məhz XIX əsr vəba epidemiyası zamanı özünütəcrid şəraitində yazır. Lakin vərəmdən əziyyət çəkən müəllif çox keçmir ki, bu səbəbdən 1904-cü ildə dünyasını dəyişir.
"Möcüzəvi dağ" əsəri alman ədəbiyyatının ən yaxşı əsərləri sırasında yer alır. 1924-cü ildə çap edilən əsərdə Tomas Mann vərəmdən əziyyət çəkən qohumunu ziyarət etməyə çalışan ticarətçidən danışır. Alp dağlarındakı bu sanatoriyanı təsvir edən müəllifin həyat yoldaşı da vərəmdən əziyyət çəkirdi. Hətta yoldaşının müalicə aldığı vaxtı karantin təcrübəsindən faydalanan müəllif nəticədə belə bir əsər yarada bilib. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, medalın iki üzü var. Və onu necə dəyərləndirmək tamamilə bizim ixtiyarımızdadır. Odur ki, həyatı və yaradıcılığı bizə örnək ola biləcək ziyalıların təcrübəsindən ilhamlanaraq yeni ildə daha çox yazıb-yaratmaq eşqi ilə...
Səbinə Bayramova