İşğal olunmuş torpaqlarımızda qədim məbəd və məscidlərlə bərabər, Azərbaycanın xristian memarlığını əks etdirən ehtişamlı monastırlar da var. Onlardan biri də Kəlbəcərdə yerləşən Xudavəng monastırıdır. Uzun illərdir ki, erməni abidəsi kimi dünyaya təqdim edilən bu monastrın əşyaları hazırda qanunsuz olaraq Ermənistana daşınır...
Kəlbəcərdə - yüksək təpəlik üzərində, əsrarəngiz təbiət qoynunda inşa edilmiş Xudavəng monastrı Azrəbaycan ərazisindəki ən böyük monastr kompleksidir. Yerləşdiyi bölgənin landşaftı ilə vəhdət təşkil edən qədim memarlıq nümunəsi VIII - XIII əsrlərə aiddir. Dini və dünyəvi xarakter daşıyan 10-dan çox müxtəlif ölçü və dizayna malik tikilinin daxil olduğu monastr kompleksi xristianlığın təbliği məqsədilə inşa edilib. 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələrinin Kəlbəcəri işğal edilməsindən sonra Xudavəng monastır kompleksi dünyaya erməni abidəsi kimi təqdim olunub. Lakin buradakı kitabələrdə qeyd olunan Arzu xatun, Tursun, Seyti, Hasan, Avaq, Şəms, Altun, Ağbux, Qaragöz kimi adlar abidəni ucaldanların etnik mənsubiyyətinin — türklüyünün dəqiq göstəricilərindən biri sayılır. Qədim Alban sivilizasiyasının ən gözəl sübutlardan olan Dadivəng, yaxud Xutavəng kompleksi Arzu xatun kilsəsindən, Həsən kilsəsindən, Bazilika və 2 ibadətgahdan ibarətdir. Kafedral statusu daşıyan Arzu xatun kilsəsini 1214-cü ildə Yuxarı Xaçın knyazı Vaxtanqın həyat yoldaşı tikdirib. Son günlərdə, Azərbaycanın əzəli torpaqlarını - Qarabağı işğaldan azad etməsi ilə ermənilər də öz mənfur fəliyyətlərini həyata keçirməkdədirlər. Belə ki, noyabrın 25-dək Kəlbəcəri təhvil verməli olan ermənilər buradakı evləri və meşəni yandırmaqla yanaşı, tarixi abidələrə də ziyan vururlar. Xudavəng monastrı da bu vandallığın qurbanıdır. Monastırın zəngləri, xaç daşları və digər qiymətli əşyaları sökülür və qeyri-qanuni olaraq Ermənistana aparılır.
"Hər bir maddi mənəvi mədəniyyət dəyəri Azərbaycana məxsusdur. Çünki bunlar Azərbaycanın ərazisindədir və bu mülkiyyətin Azərbaycandan qeyri-qanuni daşınması beynəlxalq humanitar hüquqa ziddir, eyni zamanda ümumbəşəri dəyərlərə də hörmətsizlikdir. Biz bunu qətiyyətlə pisləyirik və bunula əlaqədar beynəlxalq təşkilatlara, xüsusilə də UNESCO-ya müraciətlər artıq olunub. Biz hesab edirik ki, bu əməllərə beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən qiymət verilməlidir" - bunu açıqlamasında Mədəniyyət nazirinin birinci müavini, Mədəniyyət nazirinin vəzifələrini icra edən Anar Kərimov bildirib.
1954-cü ildə qəbul edilən Haaqa Konvensiyasını və UNESCO-nun 1970-ci il Konvensiyasını kobud şəkildə pozan ermənilər monastrın tarixini də saxtalaşdırmağa çalışıblar. Mütəxəssislərin sözlərinə görə, dırnaqarası qədim xaç daşları düzəldən erməni ustalar bu işi də keyfiyyətlə görməyiblər. Lakin müxtəlif memarlıq üslublarında inşa edilmiş qədim memarlıq kompleksindəki dünyəvi süjetlərə malik relyeflər və epiqrafiya nümunələri tikilinin tarixi və mənsubluğu haqqında geniş məlumat verir. Buradakı çoxsaylı oyma daş bəzəklərində də Azərbaycanın müsəlman memarlığı ilə birbaşa bağlılıq aydın şəkildə hiss olunur.
Xavər Zairova